Banklar pul vəsaitlərini iqtisadiyyatın digər sahələrinə yönəldərək səmərəli istifadəsində əhəmiyyətli rol oynayır. Bank pulu birindən alıb üzərinə mənfəəti əlavə edib investorlara yönəldir. İnvestorlar da öz risklərini minimallaşdırmaq üçün bankın əsas göstəricilərinə diqqət yetirir.
Dünyada bankların maliyyə vəziyyətini qiymətləndirmək üçün reytinq şirkətləri vardır ki, bunlara Camels, Moody’s, Fitch Ratings, Standard&Poor’s və s. daxildir. Gəlin bankların beynəlxalq reytin sistemlərindən biri olan CAMELS sisteminin bankları necə qiymətləndirilməsi ilə yaxından tanış olaq.
Bu sistem qiymətləndirmədə əsas aşağıdakı 6 göstəricidən istifadə edir:
1. Kapital adekvatlığı (Capital Adequacy)
CAR= (Tier 1 Capital+Tier 2 Capital)/Risk Weighted Assets
Kapital adekvatlığı bankın malik olduğu kapitalın riskli aktivlərə nisbəti ilə tapılır. Bu nisbətin 2 növü vardır: Tier-1 və Tier-2. Tier-1 kapitala səhmlər, qeyri-maddi aktivlər və ehtiyatlar aiddir. Bu kapital bankın üzləşdiyi itkiləri onun fəaliyyətini dayandırmadan absorbsiya edə bilir. Digər kapitala bölüşdürülməmiş mənfəət aiddir ki, bunu vasitəsilə öz itkilərinin qarşısını alarkən bank bağlanma təhlükəsi ilə üzləşir. Bu göstəricinin minimum həddi 8% qəbul edilir.
2. Aktivlərin keyfiyyəti (Asset Quality)
Asset quality ratio = Loan Impairment charges /Total assets
Ümidsiz kreditlərin ümumi aktivlərdə olan payı tapılır. Ümidsiz borcların aktivlərin nisbəti kimi hesablanır. Bu göstərici bankın üzləşdiyi risklər qarşısında nə qədər davamlı olduğunu, stabilliyini göstərir.
3. İdarəetmə (Management)
İdarəetmə bankın gündəlik fəaliyyəti zamanı yarana biləcək riskləri ölçmək, aradan qaldırmaq və nəzarət etmək kimi məsələləri özündə əks etdirir.
4. Gəlir (Earnings)
Gəlirlər bankın fəaliyyətinin genişləndirməyə, onun rəqabət qabiliyyətliliyini artırmaqda, mənfəətini artırmaqda mühüm rol oynayır. Buna görə də bankların reytinqini müəyyən edən şirkətlər bunu ölçərək şirkətin dəyər səviyyəsini, stabilliyini, xalis faiz marjasını, bankın aktivlərinin keyfiyyətini müəyyən edir.
5. Likvidlik (Liquidity)
Likvidlik bankın aktivlərinin tez pula çevrilməsini ifadə edir. Nağd vəsaitlər aktivlərin ən likvid hissəsini təşkil edir. Likvidlik cəlb olunmuş depozitləri kredit şəklində digər müştəriyə verərkən əgər hər hansı səbəbdən kredit geri qaytarılmazsa, depozitorun borcunu geri qaytarılması zamanı vacibdir.
6. Həssaslıq (Sensitivity)
Həssaslıq bazarda yaranmış mənfi situasiyalara olan münsaibətini ölçür. Bank yaranmış risklərə nə qədər həssas olması və bu risklərə qarşı nə dərəcədə davamlı olmasını göstərir.
Bu sistem yuxarıda qeyd etdiyimiz kriteriyalar üzrə bankları 1-dən 5-ə qədər qiymətləndirir. 1 ən yüksək reytinqi, 5 isə ən aşağı reytinqi göstərir.
