Ödəmə mənbəyində tutulan vergilər vergi agenti tərəfindən müvafiq gəlirlərdən xərclər nəzərə alınmadan ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunma mexanizmidir.

Mövcud qanunvericiliyə əsasən ödəmə mənbəyində vergitutma zamanı vergilər bilavasitə gəlir əldə edən şəxs (vergi ödəyicisi) tərəfindən deyil, bu gəliri ödəyən, Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən olunan hallarda və qaydada üzərlərinə vergi agenti vəzifələri qoyulan və artıq vergi orqanlarında qeydiyyatda olan fərdi sahibtkarlar və hüquqi şəxslər tərəfindən tutulur, bəyan edilir və büdcəyə ödənilir. 

Gəlir növlərindən asılı olaraq ödəmə mənbəyində tutulan vergilərin üzünə məxsus xüsisiyyətləri vardır: Fiziki şəxsin muzdlu işdən əldə edilən gəliri Vergi Məcəlləsinin 102-ci maddəsindəki güzəşt və azadolmalar nəzərə alınmaqla, əmək haqqını, muzdlu işdən alınan hər hansı ödəməni və ya faydanı özündə cəmləşdirən muzdlu işlə əlaqədar gəlirin həcmindən asılı olaraq müvafiq olaraq 14 faiz və 25 faiz gəlir vergisi hesablanır. Əmək qanunvericiliyinə uyğun olaraq fizki şəxs bir neçə iş yerində əmək funksiyalarını yerinə yətirdikdə isə onun əldə etdiyi gəlilərindən gəlir vergisi hər bir iş yerində ayrıca hesablanaraq tutulur.

Ən geniş əhatə dairəsinə malik olan güzəşt əmək kitabçasının olduğu əsas iş yerində aylıq gəliri 2500 manatadək olan muzdlu işçilərin ölkə üzrə minimal əmək haqqının 1 misli məbləğində gəlir vergisindən azad olunmasıdır.

Dividend gəliri

Rezident müəssisə tərəfindən təsisçilərinə və yaxud səhmdarlarına xalis mənfəətinin (sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri tərəfindən vergi və xərclər çıxıldıqdan sonra gəlirin) bölüşdürülməsi ilə bağlı ödənilən dividenddən 10 faiz dərəcə ilə vergi tutulur, vergi tutulmuş dividendin alıçısının vergi öhdəlikləri bununla tam yerinə yetirilmiş hesab olunur, bu gəlirlər bəyan olunmur və bir daha vergiyə də cəlb edilmir. Həmin gəlir yenidən dividend şəklində təsisçilərə (payçılara) verilən zaman da vergiyə cəlb olunmur.

Qeyd olunmalıdır ki, hasilatın pay bölgüsü və ixrac boru kəmərləri haqqında sazişlər çərçivəsində mənfəətin bölüşdürülməsindən, habelə AR Prezidentinin müəyyən etdiyi hallarda törəmə müəssisələrin xalis mənfəətinin tam mülkiyyətçi hüquqi şəxsin mərkəzləşdirilmiş fondunda cəmləşdirilməsindən gəlir dividend kimi vergiyə cəlb olunmur.

Faiz gəliri

Kreditlər (ssudalar), depozitlər (hesablar) üzrə ödənilən faizlər aşağıdakı şəxslər istisna olmaqla digər şəxslərə ödənilərkən vergiyə cəlb edilir:

- rezident statusunda olan kredit təşkilatı və ya bank əməliyyatlarını aparan digər şəxs;

- maliyyə lizinqini həyata keçirən rezident şəxs;

- qeyri-rezident bankların daimi nümayəndəliyi;

- maliyyə lizinqini həyata keçirən qeyri-rezidentin daimi nümayəndəliyi.

Qeyd olunmalıdır ki, fiziki şəxslərin və sadələşdirilmiş vergi ödəyicilərinin aldığı faizlərin 10 faiz dərəcə ilə ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunması sözügedən şəxslər tərəfindən vergi öhdəliklərinin tam yerinə yetirilməsi kimi qəbul olunur, həmin gəlirlər bəyan olunmur və bir daha vergiyə cəlb edilmir.

Mənfəət vergisinin ödəyicisi olan rezident müəssisə və ya qeyrirezidentin daimi nümayəndəliyi isə ödənilmiş vergini nəzərə almalıdır, yəni faiz gəlirinin tam məbləğini ümumi gəlirinə daxil edərək hesabladığı verginin məbləğini, ödəmə mənbəyində verginin tutulduğunu təsdiq edən sənədləri vermək şərti ilə bu mənbədə ödənilmiş verginin məbləği qədər azaltmalıdır.

İcarə haqqından gəlir

Rezident müəssisələrə və ya qeyri-rezidentlərin daimi nümayəndəliklərinə Azərbaycan Respublikasında ödənilən icarə haqları istisna olmaqla, digər şəxslərə ödənilən icarə haqlarından ödəmə mənbəyində 14 faiz dərəcə ilə vergi tutulur, bu zaman icarəyə verənin vergi öhdəlikləri bununla tam yerinə yetirilmiş hesab olunur.

İcarə haqqı vergi ödəyicisi kimi uçotda olmayan fiziki şəxs tərəfindən ödənildikdə isə, icarəyə verən vergi uçotuna dayanmalı, öz öhdəliklərini gəlir vergisinin bəyannaməsi ilə özü bəyan edərək vergi məbləğini büdcəyə köçürməlidir.

Qeyd olunmalıdır ki, Azərbaycan Respublikasında yaşayış fonduna aid olmayan daşınmaz əmlakın vergitutma məqsədləri üçün aylıq icarə haqqının məbləği bazar qiymətləri nəzərə alınmaqla müəyyən edilməlidir.

Royalti

Qeyri-maddi aktivlər üzərində müəllif hüquqlarından istifadəyə, yaxud istifadə hüquqlarının verilməsinə görə rezident müəssisələrə və ya qeyri-rezidentlərin daimi nümayəndəliklərinə ödənilən royalti ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunmur, digər şəxslərdən ödəmə mənbəyində 14 faiz vergi tutulmuş royaltinin alıcısının vergi öhdəlikləri isə bununla tam yerinə yetirilmiş hesab olunur və həmin şəxs bu gəlirini bəyan etmir. 

İdman mərc oyunlarından əldə edilən uduşlar

İdman mərc oyunlarından əldə edilən uduşlar vergitutma məqsədləri üçün qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən gəlirlərə aid edilərək 10 faiz dərəcə ilə ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunur və bu növ ödənişləri verən şəxslər vergini tutaraq növbəti ayın 20-dən gec olmayaraq büdcəyə ödəməli və bəyannaməni təqdim etməlidirlər.

Yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrini satılmasından gəlirlər

Vergi yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin hər kvadratmetri üçün 15 manat olmaqla aşağıda göstərilən qaydada hesablanır:

VM= S x ZƏ x 15 manat

VM– ödənəcək verginin məbləği

S – daşınmaz əmlakın sahəsi (m²-lə)

ZƏ - Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən edilmiş zona əmsalı.

Qeyri yaşayış sahələri üçün vergi yuxarıda qeyd olunan düstura əlavə 1.5 əmsalı tətbiq edilməklə hesablanır.

Yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin təqdim edilməsi üzrə sadələşdirilmiş vergi alqı-satqı müqavilələrini təsdiq edən notarius tərəfindən hesablanaraq tutulur, 1 (bir) bank günü ərzində dövlət büdcəsinə ödənilir və bu barədə bəyannamə hesbat ayından sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq vergi orqanına təqdim edilir.

Sığorta ilə bağlı gəlirlər

3 ildən artıq müddətə bağlanmış, lakin vaxtından əvvəl xitam verilmiş həyatın yığım sığortası və pensiya sığortası üzrə ödənilən sığorta haqları sığortaçı tərəfindən siğorta müqaviləsi qüvvədə olan dövr ərzində işçinin əmək haqqindan hesablanan vergi məbləğinəzərə alinmaqla ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunur.

Həyatın yığım sığortası çərçivəsindən sığorta ödənişinin vergiyə cəlb edilməli olan hissəsini sığorta olunanın (faydalanın) ödədiyi (onun xeyrinə ödənilən) sığorta haqları ilə sığorta ödənişləri arasındakı fərq təşkil edir. Lakin bununla belə, 3 ildən artıq qüvvədə olan həyatın yığım sığortası üzrə sığorta olunan və ya faydalanan şəxsə ödənilən vəsait vergidən azaddır.

Qeyri-rezidentin gəlirləri

Daimi nümayəndəliklə bilavasitə bağlı olmayan gəlirləri və daimi nümayəndəlik vasitəsilə əldə olunan gəlirləri özündə cəmləşdirir. 2-ci halda Azərbaycan mənbəyindən alınan gəlirlər üzrə vergi öhdəliklərini daimi nümayəndəlik özü yerinə yetirir və yalnız xalis mənfəətindən qeyri-rezidentə ödəmələr aparılarkən həmin ödəmədən 10 faiz dərəcə ilə vergi tutulur.

Qeyd olunmalıdır ki, ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması haqqında beynəlxalq müqavilələrdə vergilərin aşağı dərəcəsi və ya vergilərdən tam azad olunması nəzərdə tutulduğu halda, xüsusi olaraq hazırlanmış inzibatçılıq qaydalarına əsasən müvafiq şəkildə təsdiqlənmiş formalar təqdim olunmaqla dividend, faizlər və royaltilər ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunmadan azad edilə, vergiyə cəlb olunmuş digər gəlir növləri isə vergi tutulduqdan sonra qeyri-rezidentin vergi orqanına müraciətinə əsasən Nazirlər Kabineti müəyyən etdiyi qaydada geri qaytarıla bilər.

ƏDV-nin tətbiqində vergi agentinin vəzifələri

Ödəmə mənbəyində vergi gəlirdən tutulsa da, Azərbaycan Respublikasının vergi qanunvericiliyində ƏDV-nin tətbiqi zamanı bu mexanizmdən də istifadə olunur. İstisna hal kimi qeyri-rezidentin Azərbaycan Respublikasının ərazisində vergi uçotunda olan şəxslərə işlərin (xidmətlərin) təqdim olunması prosesində baş verir. İşlərin (xidmətlərin) alıcısı onların dəyərinə 18 % dərəcəni tətbiq etməklə ƏDV məbləğini hesablamalıdır. Hesablanmış vergini ƏDV ödəyiciləri ƏDV bəyannaməsində, digər vergi ödəyiciləri isə xüsusi bəyannaməsi formasında növbəti ayın 20-dən gec olmayaraq bəyan etməli, ƏDV ödəyiciləri həmin müddət ərzində, digər vergi ödəyiciləri isə ödəmə verildikdən sonra 7 gün ərzində ƏDV-ni ödəməyə borcludurlar