Maliyyə bazarı, insanların və təşkilatların maliyyə qiymətli kağızlarını, mallarını və digər əlverişli aktivlərini təklif və tələb prinsipləri ilə müəyyən edilmiş qiymətlərlə ticarət edə biləcəyi bir bazardır. Bazarlar iki tərəfdaşı, alıcıları və satıcıları bir-birlərini asanlıqla tapa biləcəkləri bir yerə qoyaraq işləyirlər və beləliklə aralarındakı sövdələşməni asanlaşdırırlar.
Maliyyə bazarlarına aktivlərinin artıqlığı olan bir təchizatçıdan vəsait çatışmazlığını yaşayan tələbçiyə yönəldilən borclu vəsaitlərin axını yolu ilə də baxıla bilər.
Fərqli maliyyə bazarları mövcuddur və onların xarakteristikası, satılan maliyyə tələblərinin xüsusiyyətlərindən və fərqli bazar iştirakçılarının ehtiyaclarından asılıdır. Ticarət olunan alətlərin növünə və müddətlərinə görə dəyişən bir neçə bazar növlərini tanıyırıq. Onlar aşağıdakılardır:
Kapital bazarı
Kapital bazarı, ümumiyyətlə 1 ildən çox müddətə kapitalın artırılmasına kömək edir. Birincili və ikincili bazardan ibarətdir və iki əsas alt qrupa – İstiqraz bazarı və Birja bazarları aiddir.
İstiqraz bazarı, istiqraz buraxma və istiqraz ticarəti yolu ilə borc yığmaqla maliyyələşməni təmin edir.
Birja, səhmlərin buraxılması və ticarət yolu ilə bir şirkətin mülkiyyətini bölüşdürərək maliyyələşməni təmin edir.
İlkin bazar və ya “yeni buraxılış bazarı” adlanan səhmlər və istiqrazlar kimi qiymətli kağızların bu müddətdə mübadilə kimi vasitəçidən istifadə etmədən ilk dəfə yaradıldığı və satıldığı yerdir. Xüsusi bir şirkət kütləvi şəkildə satılan bir qurum olmağa qərar verdikdə, səhmlərini ilkin təklifdə satır. IPO-lar, başlanğıc qiymət aralığını təyin edən və sonra birbaşa investorlara satışına nəzarət edən investisiya bankları və ya qiymətli kağız satıcılarının maliyyə sindikatları tərəfindən asanlaşdırılan ciddi tənzimlənən bir prosesdir.
İkinci bazar və ya “sonrakı bazar”, investorların əvvəllər buraxılmış səhmlər, istiqrazlar, fyuçerslər və opsionlar kimi qiymətli kağızları satan şirkətlərin özlərindən deyil, digər investorlardan aldıqları yerdir. Birja ticarətinin əsas hissəsinin meydana çıxdığı ikincil bazar, insanların “fond bazarı”-na müraciət etdikləri zaman söhbət etdikləri bir şeydir. Bura NYSE, Nasdaq və bütün digər böyük birjalar daxildir.
Əvvəllər buraxılmış bəzi səhmlər birjada qeyd edilməmiş, birbaşa telefon və ya kompüter vasitəsilə satıcılar arasında satılmışdır. Bunlar birjadan kənar satılan səhmlər və ya “siyahıya alınmayan səhmlər”-dir. Ümumiyyətlə, bu şəkildə satılan şirkətlər birjaya daxil olmaq üçün tələblərə cavab vermirlər. Bu cür səhmlər çox sayda bülleten lövhəsində, çəhrayı vərəqlərdə satılır və ya kredit dərəcəsi zəif olan şirkətlər tərəfindən təklif olunur.
Pul Bazarı
Pul bazarı iqtisadi bölmələrə, ümumiyyətlə 1 ilədək qısamüddətli kreditlər vermək və borc vermək yolu ilə likvidlik mövqelərini idarə etməyə imkan verir. Müvəqqəti vəsait çatışmazlığı yaşanan müvəqqəti profisit və onların həmkarları ilə şəxslər və qurumlar arasında qarşılıqlı əlaqəni asanlaşdırır.
Kifayət qədər qısa bir müddət ərzində standart bir vasitə, yəni “Çağırış pulu” ilə borc ala bilərsiniz. Bunlar bu gün 12:00-dan, ertəsi gün 12:00-a qədər bir günə borc götürülən vəsaitdir, bundan sonra kredit “çağırışa” çevrilir və istənilən vaxt zəng edilə bilər. Bəzi hallarda, “zəng pulu” bir həftəyə qədər müddətə borclana bilər.
“Çağırış pulu” bazarından başqa, banklar və digər maliyyə qurumları “banklararası bazar” adından pulu daha uzun müddətə, bir gecədən bir neçə həftəyə və bir ilədək borc almaq üçün istifadə edirlər. Pərakəndə investor və kiçik ticarət tərəfləri banklararası bazarda iştirak etmirlər. Ticarətin bir hissəsi banklar tərəfindən müştərilərin hesabına aparılsa da, əksər əməliyyatlar bankın daha çox likvidlik, vəsaitlərin artıqlığı olması halında baş verir, digərində likvidlik çatışmazlığı olur.
Bu cür kreditlər banklar arasında qısamüddətli kreditlər üzrə tutulan faiz dərəcəsi olan banklararası məzənnə ilə edilir. Satıcı adlanan tərəfdaşlar arasında bir vasitəçi, bir yayılma və ya dilerlərin gəlirləri arasındakı fərq ilə bir təklif dərəcəsi elan edir. Londonda banklararası maraq LIBOR (London Banklararası Təklif edilmə Məzənnəsi) və LIBID (London Banklararası Təklif Məzənnəsi) kimi tanınır. Müvafiq olaraq Parisdə – PIBOR, Frankfurtda – FIBOR, Amsterdamda – AIBOR və Madriddə – MIBOR var.
Valyuta Bazarı
Valyuta bazarı valyuta ticarətinə üstünlük verir. Dünyanın ən böyük, ən likvid, orta ticarət dəyəri gündə 5 trilyon dollardan çox olan bir bazardır. Bura dünyanın bütün valyutaları daxildir və istənilən şəxs, şirkət və ya ölkə iştirak edə bilər.
Əmtəə bazarı
Əmtəə bazarı, tamamilə maliyyə əməliyyatları tədarük edilməli olan fiziki alış-verişi üstələdiyi təqribən 50 əsas əmtəə bazarında baş tutan ilkin məhsullar ticarətini idarə edir. Mallar ümumiyyətlə iki alt qrupda təsnif edilir.
- Sərt mallar, adətən qızıl, rezin, dəmir filizi və s. Kimi hasil olunan xammaldır.
- Yumşaq mallar, adətən buğda, pambıq, qəhvə, şəkər və s. Kimi kənd təsərrüfatının ilkin məhsullarıdır.
Derivativlər bazarı
Fyuçers müqavilələri və maliyyə risklərinə nəzarət etmək üçün istifadə olunan seçimlər kimi maliyyə alətləri ilə ticarətin asanlaşdırılmasını təmin edir. Alətlər öz dəyərlərini əsasən bir çox formada – səhmlər, istiqrazlar, mallar, valyutalar və ya ipotekalar üzrə gələ biləcək əsas aktivin dəyərindən əldə edirlər. Törəmə bazarlar tamamilə fərqli qanuni mahiyyət daşıyan və alqı-satqı üçün nəzərdə tutulmuş iki hissəyə bölünmüşdür.
Birja ilə işləyən törəmələr
Bunlar mütəşəkkil bir fyuçers birjasında satılan standart müqavilələrdir. Bunlara fyuçerslər, zəng seçimləri və seçim variantları daxildir. Bu cür geyimli alətlərlə ticarət etmək investorlardan klirinq evi vasitəsilə ödənilən və qarşı tərəflərdən hər hansı birinin öhdəliklərini yerinə yetirməmək üçün riskini aradan qaldırmaq məqsədi ilə ilkin əmanətin ödənilməsini tələb edir.
Qiymətdən artıq törəmələr
Birja kimi vasitəçinin xidmətlərindən istifadə etmədən, iki tərəf arasında birbaşa müzakirə olunan və birbaşa ticarət edilən müqavilələrdir. Ödənişlər, svoplar, forvard faiz müqavilələri, kredit törəmələri, ekzotik opsionlar və digər ekzotik törəmələr kimi qiymətli kağızlar demək olar ki, həmişə bu şəkildə satılır. Bunlar, əsasən tənzimlənməyən, alıcıya və satıcıya ehtiyaclarını ödəmək üçün daha çox rahatlıq təmin edən xüsusi müqavilələrdir.
Sığorta bazarı
Müxtəlif risklərin aradan qaldırılmasına kömək edir. Sığorta bir zərər əvəzini bir müəssisədən digərinə ödəmə əvəzinə ötürmək üçün istifadə olunur. Sığorta bazarı, müştərinin əvvəlcə qeyri-müəyyən bir zərər riskinə qarşı qorunmaq üçün istifadə etdiyi sövdələşmə üçün görüşdüyü yerdir.
markzone.az
Bizi sosial şəbəkələrdən izləyin!!
