Əmanət yerləşdirmək üçün etibarlı bank seçimini necə etmək olar?

Müəllif: Ramal Əhmədov (bank inzibatçısı)

Bu məqalədə aşağıdakı suallara cavab tapacaqsınız:

Etibarlı bank seçimini necə etmək olar ?
Bankda əmanət yerləşdirməyin üstün və zəif cəhətləri
Əmanət yerləşdirən zaman nələrə diqqət etmək lazımdır ?
Pullarımızı evdə saxlamağın mənfi tərəfləri

Pul yaranandan indiyədək insanlar qazandıqları pulları necə artırmaq, saxlamaq və xərcləmək barədə müxtəlif metodlardan istifadə edirlər. Min bir əziyyətlə qazandığımız pulları bankda saxlayaq? Xarici valyuta alıb seyfimizdə gizlədək? Daşınmaz əmlak, qızıl və sair alaq? Yoxsa bəzi yaşlı nənələr kimi corabımızda əlçatan yerdə saxlayıb, lazım olduqca xərcləyək?

Məqalə biraz genişdir ancaq əmin olun ki, sizin üçün faydalı məlumatlar mövcuddur.

İlkin seçim etməmizi rahatlaşdırmaq və bilmədiklərimizi öyrənmək üçün aşağıdakı cədvəldə saxlanma üsulları üzrə müqayisəli məlumatlara nəzər yetirək:

Saxlanma üsulu

Güclü tərəflər (Strengths)

Zəif tərəflər (Weaknesses)

Pullarimizi bankda deposit kimi saxlasaq

Pullarımızın üzərində əlavə gəlir götürmək imkanı.
Depozitlərin qanunverciliyə uyğun olaraq sığortlanması
Fiziki olaraq oğurlanma və itirilmə ehtimalının olmamasi
Banka gəlmədən məbləğin hesaba köçürmə yolu ilə artırılması
Onlayn bankçılıq üzərindən banka gəlmədən depozitin yerləşdirilməsi

Təcili məqamda qismən əlçatan olması
Bankın müflis elan olunması və ya məcburi ləğv olunması sonrasi yarana biləcək itkilər və ya pulunuzun müəyyən müddət sonra geri qaytarılması
Qanunvericiliyə əsasən hüquqi şəxslərin depozitləri sığortalanmır, sahibkar fiziki şəxslərin isə maksimum 20 000 AZN məbləğinədək olan əmanətləri faiz dərəcələri uyğun olduğu halda sığortalanir.
Kiber cinayətlər nəticəsində pullarinizin oğurlanması ehtimalı
Yüksək inflyasiya olduğu halda pulunuzun gələcək dəyərinin azalması

Pullarimizi bankda cari hesabda saxlasaq

Pullarımızın üzərində əlavə gəlir götürmək imkanı məhdudlaşır. Bəzi banklarda (smart hesab - overnight) olsa da hələ ki, tətbiqi plastic kartlardakı “cash back” kimi uğurlu olmayib
“Əmanətlərin tam sığortalanması haqqında” AR qanuna əsasən cari hesab qalıqlari da qorunan əmanətlərə daxildir.
Fiziki olaraq oğurlanma və itirilmə ehtimalının olmamasi

Təcili məqamlarda əlçatan olmasi, belə ki, hesaba bağlı debet kart vasitəsi ilə

ATM-dən nağdlaşdırmaq və ödəmələrdə istifadə etmək mümkündür

Bankın müflis elan olunması və ya məcburi ləğv olunması sonrasi yarana biləcək itkilər və ya pulunuzun müəyyən müddət sonra geri qaytarılması
Qanunvericiliyə əsasən hüquqi şəxslərin cari hesab qalıqları sığortalanmır,

sahibkar fiziki şəxslərin isə maksimum 20 000 AZN məbləğinədək olan əmanətləri

Banka gəlmədən məbləğin hesaba köçürmə yolu ilə artırılması
Onlayn Bankçılıq üzərindən banka gəlmədən cari hesabin

açılması

faiz dərəcələri uyğun olduğu halda sığortlanir.

Kiber cinayətlər nəticəsində pullarinizin oğurlanması ehtimalı
Yüksək inflyasiya olduğu halda pulunuzun gələcək dəyərinin azalması

Pullarimizi bankda depozitariyada (xüsusu

mühafizə

olunan seyflərdə saxlasaq)

Bank müflis olsa belə pulunuzu məbləğindən asılı olmayaraq rahatıqla geri ala bilərsiniz
Bankda pullar saxlanilan yerlər üçün Mərkəzi Bankin xüsusi

texniki tələbləri var (seyflər oda davamlı olmali, 24 saat yanğın siqnalizasiyası və mühafizəsi təmin edilməli, tavani təcrid

olunmali, divarlarin qalinlığı 40 sm, döşəmənin qalınlığı 60 sm beton qatından ibarət olmali, iki qapi və birdən çox açarla müxtəlif məsul şəxslər (3 nəfər) tərəfindən açılıb, bağlanmalıdır

və sair)

Depozitdən fərqli olaraq əlavə faiz götürmək imkanının olmaması
Qutularin ölçüsündən və istifadə müddətindən asılı olaraq aylıq, illik xərclərinin olması
Depozit qutularinin sığortası məhsulunun olmaması
Ancaq bankın iş saatlarında qutunun açıla bilməsi
Fövqəladə təbiət hadisələri (yanğın, sel və sair) zamanı qutularin yararsız hala düşməsi ehtimalı
Qarət zamanı qutunun yağmalanması

Pullarımızı

evdə saxlasaq

* Təcili lazim olan hallarda əlçatan olması

Əlavə gəlir gətirməməsi
İnflyasiya olduğu zaman pulun gələcək dəyərinin aşağı olması
Oğurluq riskinin olması
Naməlum şəraitdə pulunuzun tam olaraq itirilmə ehtimali
Pullarin yararsız hala düşməsi

Qeyd: Eyni məbləğdə vəsaiti depozit kimi yerləşdirmək daha çox sərəflidir yoxsa hansisa layihəyə investisiya etmək? Pulun inflyasiyasi prosesi olduğu üçün bugünki, 1 manatın cari dəyəri bir il sonrakı 1 manatın gələcək dəyərindən fərqlidir. Loru dildə desək, indi 1 manata 1 kq şəkər tozu ala bilirsiniz ancaq bir il sonra 800 qram ala bilirsiniz. Bir sözlə depozitdə yatirdiğımız puldan 12 % il sonu gəlir əldə edə bilərsiniz ancaq unutmayin depozitdə yatan vəsaitin dövr etməməsi və pulun dəyərinin dəyişməsi daha çox gəlir qazanma imkanindan sizi məhrum edə bilər.

Layihənin gözlənilən gəlirliyinin hesablanması (NPV), pulun cari və gələcək dəyərinin müəyyənləşdirilməsi məsələlərinə sonrakı məqalədə ətraflı toxunarıq.

Müqayisə etdikdə bank əmanətləri daha yaxşı seçim olduğu üçün əmanətlərin heç yerdə qeyd edilməyən tərəfləri barədə biraz ətraflı danışaq. Bildiyiniz kimi 2007-ci ildən etibarən “Əmanətlərin sığortalanması haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununu və kompensasiya mexanizmi uğurla tətbiq edilir. 31.03.2021-ci tarixinə əhalinin banklardakı əmanətləri 8.34 milyard manat təşkil edir. Bu göstərici , ötən 6 ildə bankların bağlanması, əvvəlki illərdəki müvafiq göstəricilər və pandemiya şəraitini nəzərə aldıqda kifayət qədər yaxşı rəqəm hesab oluna bilər. Bu da öz növbəsində əhalinin banklara, pullarının geri alınacağına olan inamının artması və sığorta mexanizminin işləməsi deməkdir.

Ən sərfəli kredit üçün müraciət et

Banka pulunuzu əmanət etməzdən əvvəl aşağıda qeyd edilənlərlə tanış olmağınız məqsədə uyğun olar

Əmanət (depozit) müqaviləsi bağlamazdan əvvəl,

Bankın maliyyə vəziyyətinə dair ən azı aşağıdakı məlumatları (saytlarından, KİV-dən və banka müraciət etməklə) öyrənməyə çalışın:
Maliyyə vəziyyəti, kapital strukturu – bankın məcmu kapitalının minimum miqdarı 50 (əlli) milyon manat, 1-ci dərəcəli kapitalın adekvatlıq əmsalı min. 5%, məcmu kapitalın adekvatlıq əmsalı isə min. 10% olmalıdır. Həmçinin bankın depozit portfelinə dair məlumatlar və bankiı təsisçiləri ilə də tanış olun.
Likvidlik riski- müəyyən olunan müddət ərzində bankın nə qədər nağd pul verə biləcəyini göstərir. Məbləğin günlər intervalında mənfi olması neqativ hal kimi dəyərləndirilə bilər.
Valyuta riski – əgər xarici valyutada depozit yerləşdirmək istəyirsinizsə, həmin valyutada açıq valyuta mövqeyi üzrə əmsal 10 %-dən çox olmamalidir. Bu rəqəm bankin xarici valyutada borcu və alacağı arasındakı nisbəti əks etdirir.
Kredit riski – kredit portfelində gecikmiş kreditlərin portfelə olan nisbət faizinin (xüsusi ilə 90 gündən çox gecikmiş) ümumi bankların orta statistikasından çox olması (məs: 01.05.2021 tarixində 25%-dən)

Qeyd: Unutmayın, maliyyə ilinin qurtarmasından ən geci beş ay müddətində bankın kənar auditor tərəfindən təsdiqlənmiş maliyyə hesabatını auditor rəyi ilə birlikdə bankın səhmdarlarına, habelə müştərilərin tələbi ilə onlara təqdim edilməlidir. Ən son məlumatlar isə rüblük hesabatlar (pridensial) şəklində bankların saytlarında dərc edilməlidir. Göstəricilərin ayrı-ayrılıqda yox ümumiləşmiş şəkildə dəyərləndirilməsi məqsədə uyğun olar.

Seçdiyiniz banklarin depozit məhsulları şərtləri ilə tanış olun. Qərar vermək üçün aşağıdakı məlumatlardan istifadə edə bilərsiniz:

Tələbli əmanət – nisbətən aşağı faizli, artırıla bilən, faizləri və əsas pulu istənilən vaxt çəkmək imkani (hətta ATM-dən) – adətən yığım üçün istifadə edilir

Müddətli əmanət - yüksək faizli, müddət bitməmişdən əvvəl çəkilsə faizlər hətta ödənilməyə də bilər – uzun müddət istifadə olunmayacaq puldan əlavə gəlir götürmək məqsədi ilə

Bir qayda olaraq bank müddət artdıqca sizin pulunuzdan daha çox istifadə etmək imkanı əldə etdiyi üçün daha yüksək faiz dərəcəsi təklif edir. Faizləri kapitallaşan yəni hesablanmış faizlərə də əlavə faiz hesablayan məhsullar mövcuddur. Əmanət növlərinə dair bankların saytlarında və internetdə məqalələr mövcuddur, biz keçək tapılmayan və toxunulmayan daha vacib nüanslara.

Hansı əmanətlər qorunur (sığortalanır)? Əsas kriteriyalar hansılardır ?
ADİF-in üzvü olan bankda yerləşdirilən (fondun saytından yoxlaya bilərsiniz üzv bankları)
1 iyun 2020-ci il tarixindən etibarən milli valyutada illik faiz dərəcəsinin yuxarı həddini 12%, xarici valyutada isə 2,5% olan ( bu qərar ADİF tərəfindən verilir və rəsmi xəbərlərdə yerləşdirilir.
05 aprel 2021-ci il tarixindən 100 (bir yüz) min manatdan çox olmayan əmanətlərin 100 faizi həcmində kompensasiya ödənilir.
notariusun depozit hesabına mədaxil edilmiş fiziki şəxslərə məxsus vəsaitlər. Dəqiqləşdirmək üçün “Əmanətlərin sığortalanması haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunun 26-ci maddəsinə baxin.
fiziki şəxslərin sahibkarlıq fəaliyyəti ilə əlaqədar açdığı bank hesablarındakı 20 (iyirmi) min manatadək olan pul vəsaitləri (* hüquqi şəxslərin əmanətləri ümumiyyətlə sığortalanmir)

Digərlərinə nisbətən yüksək faizlə depozit qəbul edən bank daha çox risklidirmi ?

Ancaq faiz dərəcəsinə istinadən konkret fikir irəli sürmək doğru olmaz amma nəzərə alın ki, banklar əmanəti müştəridən ona görə qəbul edir ki, həm likvidliklə əlaqədar çətinlikləri həll etsin həm də dövr etdirib (kredit verib) əlavə gəlir əldə etsin. Banklar həmçinin kreditləşmə üçün milli valyutanı Mərkəzi Bankdan uçot dərəcəsi (18.12.2020 tarixindən etibarən 6.25%) həddində illik faizlə də cəlb edə bilər. O zaman 12 % -lə milli valyutada depozit qəbul edən bankın digər göstəricilərinə daha diqqətlə baxmaq lazım olacaq.

Əmanət (depozit) müqaviləsi bağlanan zaman,

Əmanət müqaviləsi AR Mülki Məcəllənin tələblərindən kənar şərtlərlə bağlana bilməz, ziddiyət təşkil edən maddələr müqavilənin ləğvi üçün əsas ola bilər. Odur ki, məcəllənin 51-ci fəslini mütləq oxuyun.
Fiziki şəxslərlə bağlanmış istənilən növ bank əmanəti müqaviləsinə görə bank əmanətçinin ilk tələbi ilə əmanətin məbləğinin ən azı dörddə bir hissəsini dərhal, qalan hissəsini isə ən geci beş bank günü müddətində verməlidir. Geri qaytarma şərtində bu nüansa diqqət edin.
Əmanətin bitmə müddəti müqaviləyə əsasən Sizin tərəfinizdən qaytarılma tələbi olmadığı halda avtomatik uzaldıla bilər (bankın həmin günə olan faiz dərəcələri ilə). Əgər bu hal Sizi qane etmirsə avtomatik uzaldılmaya dair bəndin ləğvini tələb edin.
Müqavilədə faiz dərəcəsi göstərilmədiyi halda gələcəkdə hesablaşmalar Mərkəzi Bankın uçot faiz dərəcəsinə uyğun nəzərə alınır.
Əgər Sizin banka gəlməyə və ya əmanət hesabını digər üsullarla artırmağa vaxtınız yoxdursa üçüncü şəxslər tərəfindən əmanət hesabına pul vəsaitinin daxil edilə bilməsi maddəsini əlavə etdirə bilərsiniz.
Əmanət qoyuluşu müqavilədən əlavə bank kitabçası ilə, bank və ya depozit sertifikatı ilə və ya bank tərəfindən əmanətçiyə verilmiş digər sənədlə də təsdiq edilməldir. Onları özünüzlə götürməyi və itirmədən saxlamağı unutmayin.

“Şər deməsən xeyir gəlməz” – sığorta hadisəsi (iştirakçı bankın məcburi ləğv edilməsi və ya müflis elan olunması) baş verəndə

Fond (ADİF) maliyyə bazarlarına nəzarət orqanından bildiriş aldıqdan sonra 7 gün ərzində kütləvi informasiya vasitələrində kompensasiyaların ödənilməsi yeri və vaxtı haqqında elan verir və bildiriş dərc etdirir.
Fond həmin elanı və bildirişi bir həftə ara verməklə daha iki dəfə təkrar edir.
Bildiriş ilk dərc edildiyi gündən əmanətçi bir il ərzində xüsusi hallarda maksimum 5 il ərzində Fonda ərizə (+ əmanət müqaviləsi, əmanət kitabçası və ya əvəz edicisi, şəxsiyyət vəsiqəsi) ilə müraciət etməlidir.
Əmanətçiyə kompensasiya ərizənin verildiyi tarixdən etibarən 90 gün müddətində, müstəsna hallarda ən geci 180 gün ərzində ödənilir.

İstinad və əlavə məlumat üçün mənbələr,