Aksept hesablaşma forması. Aksept hesab­laşma forması ilə hesablaşmanın mənası vəsait alanın ona xidmət göstərən banka məbləğin bank vasitəsi ilə alıcıya ödənil­məsi haqqında ödəyiciyə olan tələbdən ibarət hesab­laşma sənədini təqdim etməsi kimi başa düşülür.

Ödəniş tələbinə göndərilən malın xüsusiyyətindən (malın adı, miqdarı, qiymət və dəyəri) ibarət mal-nəqliyyat sənədləri əlavə edilməlidir. Bu rekvizitlərdən başqa mal gön­­­dərən tələbdə həmçinin, müqavilənin tarix və nömrəsini, gön­­dərilmə tarixini, mal-nəqliyyat sənədlərinin nömrələrini, məh­sul alıcının nümayəndəsi tərəfindən yerində qəbul edi­lərsə, qəbul-təhvil aktlarını, göndərilmə vasitəsini gös­tə­r­mə­lidir.

Akseptin xronoloji ardıcıllığından və ödənişin edil­mə­sindən asılı olaraq akseptlər iki yerə bölünür:

1. ilkin,

 2. sonrakı akseptlər.

Tərəflər arasında bağlanmış müqavilə üzrə ilkin aksept təyin olunubsa, tələbin yuxarı hissəsində kənarlarda möhür və ya “İlkin aksept” yazısı qeyd edilir. İlkin aksept şərtlərində ödəniş tələbi akseptin daxil olduğu əməliyyat günü ərzində (müsbət aksept zamanı) və ya aksept müddəti bitdikdən sonra növbəti iş günündə (tələbin banka daxil olduğu gün nəzərə alınmamaqla üç gün) ödənilir.

Sonrakı aksept zamanı ödəniş ödəyicinin bankına tələblərin daxil olmasından asılı olaraq əməliyyat günü ərzində yerinə yetirilir. Bir sıra hallarda mənfi aksept ardıcıl olaraq ödənişdən sonra edilir. Bank tələblərin daxil olduğu günü nəzərə almamaqla üç iş günü ərzində akseptdən imtinanı qəbul edir. Akseptdən imtina haqqında məlumatın daxil olduğu gün ödəniş məbləği həmin məbləğin ödə­yi­ci­sinin hesabında bərpa olunur.

Aksept ödəyicinin ödəniş sənədlərinin ödənilməsinə razılığıdır. Aksept müsbət və mənfi növlərə ayrılır. Müsbət aksept dedikdə, ödəyicinin ödənişi etməsinə razılığı haq­qın­da bankın yazılı bildirişi nəzərdə tutulur. Bildirişin müəyyən müd­dət ərzində olmaması akseptdən imtina deməkdir. Mən­fi aksept zamanı ödəyicinin müəyyən müddət ərzində sus­ması ilə ödənişə razılıq verilir, akseptdən imtina halı yazılı surətdə rəsmiləşdirilir.

Hesablaşma prosesinin maksimal dərəcədə sürətlən­dirilməsi və sənəd dövriyyəsinin azaldılması üçün sonrakı mənfi aksept daha səmərəlidir, bu isə ölkəmizdə nağdsız he­sab­laşmanın bu formasının geniş surətdə istifadə olun­masına təsir göstərmişdir.

Hazırda ödəniş tapşırıqları ilə hesablaşma məhdud sahədə, məsələn, ödəniş tələblərinin akseptsiz ödənişi za­manı tətbiq olunur. Ölçü cihazlarının (qaz, su, elektrik ener­jisi, istilik enerjisi və s. görə) və ya mövcud tariflərin (tele­fona görə abunə haqqı, tikintiyə görə icarə haqqı və s. ) gös­təricilərinə müvafiq olaraq yazılmış ödəniş tələbləri ödə­yicinin hesabından aksept olmadan ödənilir.

Bu hesablaşma forması zamanı sövdələşmənin ye­rinə yetirilməsinin vacib şərtlərindən biri də odur ki, mal göndərən normativ aktlarda dəqiq qeyd olunmuş müəyyən müqavilə müddəalarına riayət etmədiкdə, ödəyicinin ödəniş tələbinin akseptindən (tam və ya qismən) imtina etmək hüququ var.

Mal sənədlər əsasında qəbul olunarsa, “sifariş olun­mayıb” və ya “müqavilə şərtləri pozulub” kimi əsaslar üzrə akseptdən imtina bank tərəfindən qəbul olunmur.

Ödəyici ödəniş tələbinin akseptindən istənilən imtina haqqında səbəbini və imtina olunmuş malları dəqiq göstər­məklə banka və mal göndərənə dəqiq məlumat verməlidir. Malların keyfiyyətsizliyi, kompleksdə olmaması, aşağı növ­dən olması və ya qablaşdırmanın lazımi səviyyədə olma­ması səbəbindən ondan imtina edilərkən akseptdən imtina haq­qında ərizədə keyfiyyət üzrə qəbul aktının, nəzarət orqanının əmr və ya bildirişinin nömrə və tarixi göstə­ril­məlidir. Qəbul aktının bir nüsxəsi akseptdən imtina haq­qında ərizənin göndərildiyi gündən gec olmamaqla mal göndərənə qaytarılmalıdır .

Yuxarıda qeyd edilən variantlardan başqa müqavilə­lərdə xüsusi nəzərdə tutulmuş hallarda akseptdən tam və ya qismən imtina mümkündür. Bu zaman ödəniş sənədinin ödənilməsindən imtina ərizəsində müqavilənin həmin bən­dinə istinad edilməsi tələb olunur. Bankın öhdəliklərinə ak­septdən imtina qaydasına, müddət və əsaslılığına nəzarət daxildir. Akseptdən imtina ərizəsində göstərilən səbəblər nor­mativ aktlara və müqavilələrə müvafiq olmadıqda bank imtinanı icraya qəbul etməməlidir.

Ödəyicinin ödəniş tələbinin akseptindən tam və ya qismən imtinasının əsaslı olmasına dair mübahisələr yaran­dıqda, bu mübahisələr iqtisad məhкəməsi və ya digər iqti­sadi nəzarət qurumları tərəfindən araşdırılır.