Müəllif: Nisə Əsgərli, maliyyəçi-investor
Bu yaxınlarda bir araşdırmaya rast gəldim ki, investorların 3/2 hissəsi ən sadə makroiqtisadi göstəricilərin belə mənasını tam anlamırlar. Ən çox istifadə edilənlərə nəzər salaq.
ÜDM
Əmanətlərinizi nəyə yatırsanız da, iqtisadi vəziyyəti başa düşmək üçün ən vacib göstəricilərdən biri ÜDM (ümumi daxili məhsul) olacaqdır. Bu, ölkənin ümumi iqtisadi vəziyyətinin göstəricisidir. İqtisadiyyat böyüdükdə ÜDM artır. Artım templəri əsasən iqtisadiyyatın hazırda iqtisadi dövrün hansı mərhələsində olduğunu müəyyən edir. ÜDM-in iki rüb ardıcıl olaraq azalması tənəzzülün başlanğıcından xəbər verir.
Ən sadə halda ÜDM hesablanarkən dörd əsas komponent nəzərə alınır: istehlak, investisiya, dövlət xərcləri və xalis ixrac (ixrac minus idxal). ÜDM hesabatı milli iqtisadiyyat haqqında məlumat xəzinəsidir. Adətən, bütün bazar iştirakçıları növbəti hesabatın buraxılmasını səbirsizliklə gözləyirlər. Reaksiya çox əhəmiyyətli ola bilər. Xüsusilə açıqlanan məlumatlar bazar gözləntilərindən kəskin şəkildə fərqləndikdə.
İnflyasiya göstəriciləri
İnflyasiyanın ən ümumi, ənənəvi tərifi pul vahidinin ucuzlaşmasına və əmtəə qiymətlərinin artmasına səbəb olan pul kütləsinin ticarət ehtiyaclarından artıq artmasıdır. Daha dünyəvi versiyada bu belə səslənir: "Çox pul azsaylı malın arxasınca qaçır." Amma qeyd etmək lazımdır ki, inflyasiya özünü əmtəə qiymətlərinin artımında göstərsə də, o, monetar fenomenlə məhdudlaşmır. Bu, bazar iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrində təkrar istehsalda qeyri-mütənasiblik nəticəsində yaranan mürəkkəb sosial-iqtisadi hadisədir.
İnflyasiyanın qiymətləndirilməsi və ölçülməsi üçün istifadə olunan əsas göstəricilər:
1️⃣İstehlak qiymətləri indeksi (Customer Price Index, CPI) inflyasiyanın əsas və ən populyar göstəricilərindən biridir. Sabit istehlak səbətinə daxil olan mal və xidmətlərin qiymətlərindəki dəyişikliyi ölçür. Əsasən bu səbətə daimi tələbat olan mal və xidmətlər (ərzaq, geyim, yanacaq, nəqliyyat və s.) daxildir.Bu indeksə idxal olunan mallar da daxildir. Adətən ayda bir dəfə nəşr olunur. Onu ilk növbədə investorlar izləyir.
2️⃣ İstehsalçı Qiymətləri İndeksi (Producer Price Index, CPI) istehsalın bütün mərhələlərində istehsalçılar tərəfindən müəyyən edilən qiymətlərin orta dəyişməsini təxmin edir. İndeks iki göstəricidən ibarətdir: giriş qiymətləri (yarımfabrikatlar, komponentlər və s.) və hazır məhsulların qiymətləri.CPI ilə PPI arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, o, xidmətləri deyil, yalnız malları əhatə edir və onların həyata keçirilməsinin topdansatış səviyyəsindədir. İzlənən tək bir indeks dəyəri deyil, onun müəyyən bir müddət ərzində dəyişməsidir. İstehsalçı qiymətləri indeksinin artması, bir çox analitiklərin inflyasiyanın ən pis növü hesab etdiyi xərc inflyasiyasına gətirib çıxarır, çünki bu, tələb inflyasiyası ilə müqayisədə iqtisadiyyata daha dərin təsir göstərir. Adətən istehlak qiymətləri indeksinə nisbətən aparıcıdır.
3️⃣ ÜDM deflyatorları. Əgər artım ÜDM hesabatında ən vacib rəqəmdirsə, onda ÜDM deflyatorları inflyasiya indeksləri arasında ən mühüm yerlərdən birini tutur. Bu indekslərdən fərqli olaraq deflyator sabit əmtəə və xidmətlər səbəti əsasında hesablanmır ki, bu da istehlakçıların seçimlərinin dəyişməsi, eləcə də yeni əmtəə və xidmətlərin yaranması ilə əlaqədar baş verən istənilən dəyişikliyə nəzarət etməyə imkan verir. Peşəkar birja iştirakçıları deflyatorlara xüsusilə diqqətli olurlar, çünki bu məlumatlarda gözləniləndən yüksək dəyər faiz dərəcələrinin artmasına səbəb ola bilər. Bu isə öz növbəsində həm səhmlərin, həm də istiqrazların dəyərinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır.
Nəticələr
Bu göstəricilər investisiya qərarlarının qəbulu üçün ən vacib göstəricilərdəndir. Bunlara əlavə olaraq hələ də əmək bazarını, istehsal fəaliyyətini və istehlakçıların və müəssisələrin gözləntilərini xarakterizə edən kifayət qədər göstəricilər mövcuddur. Göstəricilərin heç biri özlüyündə iqtisadiyyatda baş verənlərə aydın cavab vermir. Yalnız onların cəmi investora münasibətdə investisiya portfelinin fəaliyyət planını ipucu verə bilər.
Bizi sosial şəbəkələrdən izləyin!!
