İqtisadçı ekspert Samir Əliyev 1905.az portalına müsahibəsində iqtisadi proqnozlar verib, həmçinin Azərbaycan və digər ölkələrin iqtisadiyyatlndadkı əsas xüsusiyyətlər təhlil olunub.

 – Samir müəllim, qədim dövrdə, Roma siyasətçilərindən biri hansı mövzuda danışmasından asılı olmayaraq nitqinin sonunda “Bütün bunlardan başqa Karfagen məhv edilməlidir” deyirdi. Sovet dönəmində isə bütün qəzetlərin üstünə “Bütün ölkələrin proletarları birləşin!” yazılırdı. Bu cür onlarla nümünə vermək olar. Məlumdur ki, qonşuluğumuzda olan Ermənistanın iqtisadi vəziyyəti bizdən qat-qat daha pisdir. Biz qonşu ölkələrlə özümüzü müqayisə edirikmi? Ümumiyyətlə, belə müqayisələrə ehtiyac var?

– Təəssüf ki, biz çox vaxt devalvasiyaya şəxsi problem kimi baxırıq. Ermənistanın iqtisadi vəziyyəti həqiqətən çox aşağıdır. Pafoslu səslənsə də deməliyəm ki, biz bütün parametrlər üzrə Ermənistandan güclüyük. Həm fərd olaraq, həm də toplum olaraq. İncəsənətdə də, iqtisadiyyatda da bizə çata bilməzlər. Bu, bir reallıqdır. Ancaq təəssüf ki, bəzən onlarla bəhsə girməyə cəhd edirik, hətta bəzi məsələlərdə onlara oxşamağa çalışırıq. Bəzi məsələlərə onların arşını ilə yanaşırıq. Hədəfi onlardan güclü olmağa yönəldirik. Halbuki, biz böyük dövlətik. Düşünürəm özümüzü onlarla müqayisə etməli deyilik. Biz Avropa ölkələri ilə, inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisə aparmalıyıq. Ermənistan iqtisadiyyatı bizdən çox zəifdir, amma bu, bizə arxayınçılıq verməməlidir.

 – Bu yaxınlarda Qazaxıstan təngəsi, ondan əvvəl türk lirəsi və rus rublu dəyərini itirdi. Biz özümüzü ya Amerika, Almaniya və s kimi dövlətlərlə, ya da Ermənistan kimi zəif ölkə ilə müqayisə edirik. Bəlkə özümüzü neft ölkələri olan Qazaxıstan, Rusiya və ya elə Belarus ilə müqayisə edək?

– Amerika və Almaniya kimi ölkələrlə müqayisə inkişaf baxımından vacibdir. Rusiya və Qazaxıstanla müqayisə isə real vəziyyəti qiymətləndirmək üçün lazımdır. Buna görə də Qazaxıstanda, Rusiyada baş verən iqtisadi prosesləri izləyirik, dəyişikliklərdən xəbərdar oluruq. Amma Ermənistandan az xəbərdar oluruq. Çünki əvvəla, Ermənistanla Azərbaycan arasında ticarət əlaqəsi yoxdur. İkincisi isə Ermənistan neft ölkəsi deyil. Ermənistan bizim üçün siyasi, hərbi baxımdan maraqlıdır, nəinki iqtisadi. Rusiya rublu ucuzlaşmağa başlayanda artıq həssaslıq yaranmışdı. Devalvasiya məsələsi yenidən gündəmə gəldi. Qazaxıstanda devalvasiya baş verən kimi gərginlik panika səviyyəsinə qalxdı. Çünki hər iki ölkə ilə oxşar iqtisadiyyata malikik. Rusiya bizim üçün həm də yüzminlərlə soydaşımızın qazanc yeridir. Belarus da Azərbaycanla müqayisə ediləcək iqtisadiyyata malik deyil. Yaxşı olardı ki, özümüzü ortabab Avropa ölkəsi – Çexiya, Polşa ilə müqayisə edək. Vaxtilə eyni iqtisadiyyata malik olduğumuz Baltik ölkələri də hazırda uğurlu təcrübələrə malikdir.

Ən sərfəli kredit üçün müraciət et

– Biz insanlar həmişə sabah barədə düşünürük. Proqnozlar necədir? Bizi nələr gözləyir?

– Yəqin razılaşarsınız ki, proqnoz vermək çox məsuliyyətli işdir. Bircə səhv etmək kifayətdir ki, etibarını itirəsən. Eyni zamanda əsaslandırılmamış neqativ proqnozlar lazımsız panika yarada bilər. Proqnoz üçün kifayət qədər informasiya və analitik qabiliyyətin olması şərtdir. Bir sıra hallarda informasiya qıtlığının olması analitik bacarığın əhəmiyyətini artırır. Proqnozlardan danışsaq onu demək olar ki, bizdə hələki birinci devalvasiyanın fəsadlarını müşahidə edirik. Bilirsiniz ki, fevralda 34% devalvasiya oldu. Onun ardınca qiymət artımı başladı. Həmin vaxtı qiymət artımının inzibati yolla qarşısı alındı. Ancaq yavaş-yavaş devalvasiyanın təsiri hiss olunur, qiymətlər qalxmağa başlayr. Çünki yeni qiymətlərlə mal idxal olunur. Devalvasiyanın zərər vurduğu əsas sahə bank sektoru oldu. Bankların maliyyə vəziyyəti pisləşib. Artıq iki bank bağlanıb və bir neçəsi namizəddir. Sentyabrdan başlayaraq ixtisarlar, filialların bağlanması da istisna edilmir. Bunun qarşısını neftin bahalaşması ala bilər. Devalvasiya olacaqmı? Düşünürəm ki, ehtimal qalır və aradan qalxmayıb. Neftin son günlərdə 43 dollara kimi ucuzlaşması manatın devalvasiyasını gündəmdən çıxmağa qoymur. Neftin ancaq 70 dollarlıq həddi keçməsi devalvasiya məsələni gündəmdən çıxara bilər. Neft Fondunun büdcəsi 90 dollarla tərtib edilib. Neftin indiki qiymətləri ilə ilin sonuna 8 milyard manat olacaq. Halbuki büdcə xərci 11,8 milyard manat proqnozlaşdırılıb. Deməli, 4 milyard manata qədər kəsir var. Bu kəsir necə örtüləcək? Ya Neft Fondunun xaricdəki aktivlərinin bir hissəsi geri çağrılacaq və ya devalvasiyaya gediləcək. Mən devalvasiyanı gözləyirəm. Amma bu zaman məsələsidir. Konkret tarix barədə fikir söyləmək çox çətindir. Çünki buna Mərkəzi Bankın timsalında hökumət qərar verir. Qarşıda iki seçim qalır: ya yumşaq, ya sərt devalvasiya. Çox yaxşı olardı ki, fevraldan sonra yumşaq devalvasiya siyasəti yürüdülərdi. Yəni ay ərzində 2-3% manat ucuzlaşa bilərdi. Son nəticədə 5-6 aya manat 10-15%-ə qədər ucuzlaşardı. Bunun bazara mənfi təsiri də az olardı. Kəskin devalvasiya baş verərsə, düşünürəm ki, ən azı 20%-25% olacaq. Devalvasiya yumşaq olmadıqca onun kəskinləşməsi ehtimalı artır. Ona görə də manatın süni artma siyasətini saxlamaq lazımdır. Azərbaycan niyə devalvasiyaya getməlidir? Bu gün dünyada valyuta müharibəsi gedir. Hər bir ölkə valyutasını süni ucuzlaşadırır ki, ixrac etdiyi məhsul ucuz olsun. Türkiyə, Çin buna gedir. Amerika və Avropa maliyyə genişlənməsi proqramı vasitəsilə bunu edir. Avronun ucuzlaşması ixracyönlü Almaniya və Fransa üçün çox vacibdir. Azərbaycanda isə devalvasiyanın əhəmiyyəti yox dərəcəsindədir. Çünki qeyri- neft ixracı cəmi 7%-dir. O da əsasən kənd təsərrüfatı məhsullarıdır. Hazırda bizim üçün prioritet sahə qeyri-neft sektorunun inkişafıdır. Neftin ucuzlaşmasının vurduğu zərəri ancaq qeyri-neftin inkişafı ilə kompensasiya etmək olar.