Uçot - yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsi nədir? | Banco.az

Uçot - yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsi nədir?

Yenidən maliyyələşmə – Mərkəzi Bank tərəfindən digər kommersiya banklarının kreditlə təmin edilməsidir. Mərkəzi Banklar kommersiya banklarını və digər kredit təşkilatlarını kreditlə təmin edir, həmin kredit müəssisələri isə öz növbəsində adi vətəndaşlara (fiziki şəxslərə) və müxtəlif firma və təşkilatlara (hüquqi şəxslərə) kreditlər ayırırlar.

Yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsinin bizim ölkədəki rəsmi adı “uçot dərəcəsidir”. Yəni Azərbaycanda Mərkəzi Bank kredit təşkilatlarına kreditləri məhz bu faiz dərəcəsi ilə verir. Hazırda həmin rəqəm 4,25%-dir.

Uçot dərəcəsi –Mərkəzi Bankın kommersiya banklarına verdiyi borclar üzrə faiz dərəcəsidir. 

Baxmayaraq ki, kommersiya bankları ölkənin başlıca kreditorlarıdır və onlar biznes kompaniyalarına və fərdi şəxslərə müəyyən şərtlərlə borc verməklə məşğuldur, eyni zamanda onlar kredit üçün mərkəzi banka müraciət etdikdə həm də borcalan-banklara çevrilirlər.

Bazar iqtisadiyyatının hökm sürdüyü ölkələrinin əksəriyyətinin qanunvericiliyinə əsasən, mərkəzi bankın inzibatı qaydada bu uçot dərəcəsini dəyişmək hüququ vardır. İqtisadi konyunkturada baş verən dəyişikliklərə reaksiya olaraq, mərkəzi bank uçot dərəcəsini həm azalda, həm də artıra müvafiq olaraq, pul təklifini də artırıb, azalda bilər.

  1. Uçot dərəcəsini aşağı saldıqda kommersiya bankları tərəfindən mərkəzi bankın pullarına olan tələbi artır, kommersiya bankları daha çox pul götürməyə çalışır ki, bunun sayəsində də onların maliyyə imkanları böyüyür.
  2. Uçot dərəcəsi qalxdıqda isə kommersiya banlarda əks reaksiya müşahidə olunur: mərkəzi bankın kreditlərinə tələbat aşağı düşür və bankların maliyyə imkanları məhdudlaşır.

Bazar iqtisadiyyatı praktikasında və nəzəriyyəsində mərkəzi bank tərəfindən uçot dərəcəsinin dəyişdirilməsi, uçot dərəcəsinin artırılması və azaldılması “bahalı”“ucuz” pul siyasəti adlanır.

  1. “Bahalı” pul siyasəti (uçot dərəcəsi yüksəldilir) mərkəzi bank tərəfindən inflyasiyanı azaltmaq lazım olduğu təqdirdə həyata keçirilir. Uçot dərəcəsinin yüksəldilməsi kommersiya banklarının kredit əldə etmək istəyini azaldır, bununla da ölkədəki pul təklifini azaldır. Bundan əlavə yüksək uçot dərəcəsinin təsiri altında kommersiya bankları müxtəlif korporativ və fərdi müştərilərə təklif etdiyi kreditlərin faiz dərəcələrini də yüksəldirlər. Bunun nəticəsində isə ucuz kredit əldə etmək imkanından məhrum olan bir sıra kompaniyalar istehsalı azaldırlar. “Bahalı” pullar siyasəti həyata keçirməklə hökumət istehsalın aşağı düşməsi və işsizliyin artımı sayəsində inflyasiya templərinin aşağı düşməsinə nail olur.
  2. “Ucuz” pullar siyasəti (uçot dərəcəsi salınır) hökumət tərəfindən o təqdirdə keçirilir ki, istehsalın düşməsinin qarşısını almaq və müəssislərə dəstək olmaq tələb olunur, xüsusən də strukturlu yenidən qurma mərhələləri zamanı. Bunun nəticəsində isə iqtisadiyyatın pulla “doldurulması” baş verir ki, bu da inflyasiya ilə nəticələnə bilər. Buna görə də “ucuz” pullar siyasətini həm də “inflyasiya kreditləşmə siyasəti” də adlandırırlar.

Beləliklə, uçot dərəcəsinin tənzimlənməsi normasının iqtisadi nəticəsi ikili təsirə malikdir. Uçot dərəcəsinin artırılması inflyasiya ilə mübarizədə ən güclü tədbirlərdən biridir, amma eyni zamanda o, istehsalatın aşağı düşməsinə, işsizliyin və cəmiyyətdə sosial gərginliyin artmasına səbəb olur. Uçot dərəcəsinin aşağı salınması böhrandan qurtulmağa kömək edir, amma eyni zamanda inflyasiyanın artımı ilə nəticələnir. Hər bir konkret halda ölkə rəhbərliyi, bu və ya digər iqtisadi proqramı həyata keçirməklə, qarşıya qoyulmuş iqtisadi hədəflərə nail olmaq naminə“nəyi qurban etmək istədiyinə” özü qərar verir. Bir qayda olaraq bu “qurban” istehsalat və məşğulluq olur. Əksər hallarda “bahalı pullar” siyasəti həyata keçirilir.

Məsələn, ABŞ-da mərkəzi bank funksiyalarını həyata keçirin Federal Ehtiyatlar Sistemi anti-inflyasiya tədbiri olaraq, 1994-cü ildə uçot dərəcələrini 6 dəfə yüksəltmişdi.

Bununla yanaşı sizə maraqlı ola biləcək, bəzi ölkələrdəki faiz dərəcələrini diqqətinizə təqdim edirik.

Könül Soltanova/ Banco.az

Göstərəcinin adı

Ölkə/region

Cari dərəcə

Öncəki dərəcə

Dəyişilib

American interest rate FED

Birləşmiş Ştatlar

0.250 %

1.000 %

12-16-2008

Australian interest rate RBA

Avstraliya

2.500 %

2.750 %

08-06-2013

Banco Central interest rate

Çili

4.250 %

4.500 %

02-18-2014

Bank of Korea interest rate

Cənubi Koreya

2.500 %

2.750 %

05-09-2013

Brazilian interest rate BACEN

Braziliya

10.750 %

10.500 %

02-26-2014

British interest rate BoE

Böyük Britaniya

0.500 %

1.000 %

03-05-2009

Canadian interest rate BOC

Kanada

1.000 %

0.750 %

09-08-2010

Chinese interest rate PBC

Çin

6.000 %

6.310 %

07-06-2012

Czech interest rate CNB

Çexiya

0.050 %

0.250 %

11-01-2012

Danish interest rate Nationalbanken

Danimarka

0.200 %

0.300 %

05-02-2013

European interest rate ECB

Avropa

0.250 %

0.500 %

11-07-2013

Hungarian interest rate

Macarıstan

2.700 %

2.850 %

02-19-2014

Indian interest rate RBI

Hindistan

8.000 %

7.750 %

01-28-2014

Indonesian interest rate BI

İndoneziya

7.500 %

7.250 %

11-12-2013

Israeli interest rate BOI

İsrail

0.750 %

1.000 %

02-24-2014

Japanese interest rate BoJ

Yaponiya

0.100 %

0.100 %

10-05-2010

Mexican interest rate Banxico

Meksika

3.500 %

3.750 %

10-25-2013

New Zealand interest rate

Yeni Zelandiya

2.500 %

3.000 %

03-10-2011

Norwegian interest rate

Norveç

1.500 %

1.750 %

03-14-2012

Polish interest rate

Polşa

2.500 %

2.750 %

07-03-2013

Russian interest rate CBR

Rusiya

7.000 %

5.500 %

03-03-2014

Saudi Ariabian interest rate

Səudiyyə Ərəbistani

2.000 %

2.500 %

01-19-2009

South African interest rate SARB

Cənubi Afrika

5.500 %

5.000 %

01-29-2014

Swedish interest rate Riksbank

İsveç

0.750 %

1.000 %

12-17-2013

Swiss interest rate SNB

İsveçrə

0.250 %

0.500 %

03-12-2009

Turkish interest rate CBRT

Türkiyə

10.000 %

4.500 %

01-29-2014

Ən sərfəli kredit üçün müraciət et

Ən sərfəli krediti almaq üçün müraciət et