Müəllif: Gülnar Əhmədli, Banco.az
Bəşəriyyət olaraq təbii fəlakətlər, faciəli hadisələrlə dolu bir ili geridə qoymaq üzrəyik. Dünyada milyonlarla insan bu uzun ilin sonunu və böyük ümidlərlə dolu yeni ilin gəlişini müxtəlif tədbirlərlə qeyd edəcək. Hər birimizin fərqli yeni il planları var. Bəzi insanlar 2024-ci ilin ilk dəqiqələrinə böyük izdiham, konsertlər və atəşfəşanlıqla addım atacaqlar. Digərləri 2023-cü illə ailələri və ya dostları ilə rahat şam yeməyi süfrəsində vidalaşacaqlar. Hər birimizin yeni il planları fərqli olsa da, nə edəcəyimiz, yeni ili necə qarşılayacağımız az-çox bəllidir. Bəs yüzlərlə, hətta minlərlə il əvvəl yaşamış insanlar yeni ili necə qarşılayırdılar, qədim zamanlarda Yeni il şənlikləri necə idi? Detallara birlikdə baxaq.
1. Akitu Festivalı – Babil İmperiyası
Yeni il şənlikləri heç də yeni hadisə deyil. Qədim dövrlərdə yaşayan insanlar bir ilin sonunu müxtəlif tədbirlərlə qeyd edir, yeni ili böyük ümidlərlə qarşılayırdılar. Mesopotamiyanın ən mühüm sivilizasiyalarından biri olan Babil sivilizasiyasında çox maraqlı Yeni il şənlikləri qeyd edilirdi. Şənlikləri "Akitu" adlı festivalla keçirilirdi. Babil xalqı üçün yeni il bu ayın sonunda başladığı üçün bu maraqlı festival martın sonunda keçirildi.
Bəzi tarixçilər "Akitu" festivalının eramızdan əvvəl 2000-ci illərdə yarandığını düşünürlər. Babillilər təbiətin canlanmasını və yeni ilin gəlişini bu uzun sürən bayramla qeyd edirdilər. Bununla belə, "Akitu" Babil inancları və qədim mifologiyalar tərəfindən formalaşmışdır. Festival zamanı küçələrdə Babil tanrılarının heykəlləri nümayiş etdirilib, bu müqəddəs fiqurların şər varlıqlar üzərində qələbələrini şərəfləndirən mərasimlər keçirilirdi. Ancaq Babil xalqının sevimli Yeni il əyləncəsi çox fərqli idi.
Belə ki, "Akitu" festivalının ən diqqət çəkən elementi hökmdarın alçaldıldığı bir ritual idi. Festival çərçivəsində dövrün Babil kralı padşahlıq paltarını çıxarmağa, tanrı Mardukun təsviri qarşısında diz çökməyə və son bir ildə ölkəsini şərəflə idarə etdiyinə and içməyə məcbur idi. Bu zaman Tanrının baş kahini hökmdarı sillələyir və onu ağlamağa məcbur edirdi. Babillilərin Yeni il şənliklərində hökmdarın alçaldıldığı belə bir hadisə baş verirdi.
2. Yanus Festivalı – Roma İmperiyası
Yeni il bir çox cəmiyyətlərdə olduğu kimi qədim romalılar üçün də çox vacib idi. Bu qədim sivilizasiyanın ilk dövrlərində Yeni il şənlikləri yaz gecə-gündüz bərabərliyi zamanı keçirilirdi. Lakin zaman keçdikcə təqvimlərin dəyişməsi Romada Yeni il şənliklərinin tarixinin yanvarın 1-nə keçirilməsinə səbəb olub.
Yanvar ayı Qədim Roma İmperiyasında yaşayan insanlar üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Bu ay dəyişikliklər və yeni başlanğıclar tanrısı Yanusun şərəfinə adlandırılırdı. Yanus həm keçmişə, həm də gələcəyə baxan iki üzlü bir insan kimi təsvir edilirdi. Bu baxımdan keçmişdən gələcəyə keçidi və daha dəqiq desək, bir ilin sonu və yeni ilin başlanğıcını simvolizə edirdi.
Romalılar Yeni il ərəfəsində Tanrı Yanusa qurbanlar verirdilər ki, yeni il bolluq, bərəkət və şans gətirsin. Yeni ilin ilk gününün sonrakı günlərə də təsir edəcəyinə inandıqları üçün bir-birlərinə xeyir arzulayır, bal, əncir kimi hədiyyələr verirdilər. Bununla belə, "yeni ilə necə girirsənsə, il də o cür keçəcək" inancına inanan romalıların sayı da kifayət qədər çox idi. Bu səbəbdən bəzi romalılar yeni ilin ilk gününün heç olmasa bir hissəsini işlə keçirməyə üstünlük verdilər.
3. Vepet-Renpet Festivalı – Qədim Misir
Qədim misirlilər yeni ilin başlanğıcını Sirius ulduzunun mövqeyinə görə təyin edirdilər, buna görə də Yeni il gecəsi adətən Nil çayının daşmasından bir qədər əvvəl olan dövrə təsadüf edirdi. Bu qədim sivilizasiyanın insanları üçün yeni ilin başlanğıcı yenidən doğulma və yeniləşmə dövrü hesab olunurdu. Misirlilər Yeni il gecəsini "ilin açılışı" mənasını verən "Vepet Renpet" adlı festivalla qeyd edirdilər. Bu xüsusi bayram zamanı müxtəlif dini ayinlər yerinə yetirilir, tanrılar və ilahələrə ibadət edilir, bol pivə içilirdi.
4. Ay Yeni ili – Çin
Qədim Çin sivilizasiyasında Yeni il qeyd etmələri Ay Yeni ili və ya Çin Yeni ili adlanır. 3000 il əvvəl Şinq sülaləsi dövründə yaranan bu bayramlar bu gün də bir ənənə olaraq varlığını davam etdirir. Qədim əfsanələr və maraqlı rəvayətlərlə bəzədilmiş bu Yeni il şənliklərində insanlar Nian və ya Nia adlı canlıdan qorunmaq üçün evlərini qırmızı parçalarla bəzəyirlər. Təxminən 15 gün davam edən bu ənənəvi Yeni il şənliklərinə bir çox fərqli rituallar daxildir. Bəzi çinlilər bayramdan dərhal əvvəl təmizliyə başlayırlar, çünki bunun uğurlar gətirəcəyinə inanırlar, digərləri isə xəstəxanaya getməkdən, borc götürməkdən və borc verməkdən çəkinirlər.
5. Qədim Yunanıstanda Yeni il şənlikləri
.jpg)
"Qədim dövrlərdə Yeni il şənlikləri necə idi?" sualının cavabı coğrafiyadan və mədəniyyətdən asılı olaraq dəyişir. Yeni il şənliklərinin demək olar ki, çoxdan yaranmış bütün sivilizasiyalarda böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Ancaq təəccüblüdür ki, Qədim Yunan sivilizasiyası bu baxımdan istisnadır.
Bəli, yeni ilin başlanğıcı qədim yunan xalqı üçün böyük bir hadisə deyildi. Bu səbəblə də sivilizasiyanın son dövrlərinə qədər kütləvi Yeni il şənlikləri keçirilməmişdir. Lakin bəzi tarixçilərin fikrincə, Qədim Yunanıstanda Yeni il şənlikləri yalnız müəyyən şəxslərin iştirak etdiyi və mühüm din xadimlərinə qurban kəsildiyi mərasimlər şəklində keçirilirdi.
Bizi sosial şəbəkələrdən izləyin!!
