Müəllif:Gülbəniz Hüseynli/Banco.az

Biz düşünürük ki, hər şeyi istehsal edib ixrac etmək olar. Amma unutmayaq ki, ixrac böyük bir yol xəritəsi, bir çox komponentləri özündə birləşdirən siyasətdir.

Bu fikirləri iqtisadçı Elman Sadıqov Banco.az-ın suallarını cavablandırarkən deyib.

Onunla olan müsahibənin ikinci hissəsini təqdim edirik

Elman müəllim, marketinqin əhəmiyyətini göstərən bir neçə praktik misal göstərə bilərsinizmi?

90-cı illərdə Cənubi Koreya öz avtomobilləri üçün bazar axtarışında idi. Araşdırma nəticəsində məlum oldu ki, keçmiş sovet dövlətləri potensial bazar sayılır və bu ölkələrə xarakterik olan əsas cəhətlərdən biri də  yolların standartlara cavab verməməsidir. Həddindən çox  çala-çuxurları olan bu yollarda nəqliyyat vasitələrinin idarə edilməsi çətin idi. Bu araşdırmanın sonunda Cənubi Koreya  qərara gəldi ki, bazarı ələ almaq üçün dözümlülüyü yüksək olan maşınlar istehsal edilməlidir. Bu gün əksər yerli alıcıların diqqətini cəlb edən “Hundai”, “KİA” markalı avtomobillər məhz MDB ölkələrinin yol infrastrukturu nəzərə alınaraq hazılanıb. Bu avtomobillərin asqı sistemləri və sair  dözümlülüyü çox artırılıb. Elə onları bazarda fərqləndirən əsas keyfiyyət göstəricisi də dözümlülüklə əlaqəlidir.

Cənubi Koreyanın ikinci araşdırması isə əhalinin rifah səviyyəsi ilə bağlı olub. MDB ölkələrinin bazarında böyük imkanlar qazanan məşhur Koreya avtomobil markaları əhalinin alıcılıq imkanlarını da dəyərləndiriblər. Məsələn, MDB ölkələrində Cənub-Şərqi Asiya ölkələrinin bir çoxu qədər alıcılıq qabiliyyəti yüksək deyil. Keçmiş sovet ölkələrində daha çox sadə, amma dözümlü yollara uyğun olan, az xərc tələb edən maşınlara maraq böyük idi. 

Bu gün MDB-də satış üçün həm servisə gələn, həm də bütün rəsmi dilerlərə göndərilən avtomobillərə bunu tətbiq edərək nəticə etibarilə bazarın çox böyük bir hissəsini ələ almağı bacardılar. Amma Avropa ölkələrinin istehsalı olan  avtomobillər isə  MDB yollarının tələblərinə cavab vermədiyi və qənaətcil olmadıqları üçün kütləvi şəkildə bazarda qala bilmədilər. Onların mexanizmləri mürəkkəb idi, xərcləri çox oldu və getdikcə insanlar daha çox ekonom maşınları xoşladığı üçün rəqabətdə Koreya maşınlarına uduzdular. Yapon maşınları da eyni prinsiplərlə qlobal bazarı uğurla ələ keçirə bilmişdilər.

Bu gün Avropa ölkələrində - İspaniyada, Fransada meyvə Azərbaycanda  daha bahadır. Amma həmin meyvələr baha olmasına baxmayaraq Ərəb ölkələrinə ixrac olunur, ixrac maliyyəti nisbətən ucuz olduğu üçün hətta rəqabətdə də bizi udur.

Mən 2010-2011-ci illərdə bir araşdırma apardım. Bu araşdırma nəticəsində Dubayda oldum və gördüm ki,  Fransadan ixrac edilən, dadı bizim meyvələrdən qat-qat aşağı olan meyvələr bizim meyvələri qiymətdə udur.

Bunun səbəblərini araşdırdıqda məlum oldu ki, məsələ qiymət və keyfiyyətdən daha çox meyvəni vaxtında çatdırmaq ilə bağlıdır. Bunun üçün də karqo təyyarələrindən istifadə edilir. Bazara vaxtında, sürətli və təzə meyvələrlə giriş satış üçün önəmli faktorlardan biridir.

Gəmi ilə də daşıma imkanı kifayət qədər sərfəli deyil. Yəni rəqabət məqsədilə xüsusilə tez xarab olan ərzaq məhsulların üçün ən optimal çatdırılma yolu karqo yük təyyarəsi ilə çatdırılma üsuludur. Bir neçə saat ərzində çatdırılan meyvələr həm bazara təzə daxil olur, həm də onu sürətli şəkildə sata bilərsiniz.

Orada digər amillər xüsusən də qablaşdırma məsələsi var.

Dadı olmasa da, qablaşdırma yüksək keyfiyyətli olur. Məhsulun təqdimatı olduqca önəmlidir. Burada  söhbət həmin məhsulun yerindəki maya dəyərindən getmir, onların maaşları və sair daha yüksək olur. Meyvə yerli  bazara çıxana qədər vəziyyət başqadır,  ixrac olunanda  isə vəziyyət tam başqa olur. Hər məhsul növünün də özünün ixrac incəlikləri və tələbləri mövcuddur.

Elman müəllim, yerli bazarda ixracı stimullaşdırmaq üçün marketinqi necə qurmaq lazımdır?

Marketinq nəticəsində istehsal edə biləcəyimiz məhsullar haqqında araşdırma aparılır, onların bazar payı müəyyən edilir. Daha sonra həmin o bazarda bu məhsulun yer tutması üçün müəyyən işlər görülür. Bunun nəticəsində konkret olaraq dayanıqlı ticarətin, satışın formalaşması üçün tədbirlər həyata keçirilir. Bu, çox vacibdir.  Hal-hazırda dünya siyasətində elə bir siyasət yoxdur ki, onun altında iqtisadiyyat olmasın. Yəni, iqtisadi marağın olmadığı heç bir siyasət yoxdur. Çünki hər bir siyasətin özünün də bir maya dəyəri, maliyyəti var. Bu gün bir siyasət həyata keçirilib, pul xərclənirsə, deməli ki, o sahəyə iqtisadi maraq var. İxrac məsələsi  zəncir kimdir.  Ümumiyyətlə, məhsulu istehsal etmək üçün istehsal mədəniyyəti formalaşmalıdır.

Burada kültür, adət-ənənə məsələsi də var. Məsələn,  Şəkidə ipəkçilik kültürü var. Amma başqa bir regionda,  ipəkçiliyi inkişaf etdirmək bir az çətin olardı...

Siz düşünürsünüz ki, hər regionun xarakterik istehsal imkanları olmalıdır?

 Bəli. Məsələn, istəsək də Azərbaycan üçün mobil telefon istehsal etmək mümkün və səmərəli olar, yoxsa ölkədə indiyə qədər istehsal olunmuş digər müəyyən məhsulların istehsal etmək? Yəni, məsələ istməklə, arzu etməklə bitmir, həm də potensial imkanlar olmalıdır. Yüksək texnologiyaların istehsalı və ixracı çox rentabellidir və böyük potensial vəd edir. Lakin, siz yüksək texnologiyaları istehsal etməyiniz üçün ya patentiniz olmalı, özünüz ixtira etməlisiniz, ya franşiza əldə etməlisiniz ki, bunu da vermirlər, ya ortaq müəssisə qurmalısınız ki, ən uyğun variant da bu hesab olunur, ya da yüksək texnologiyalar istehsal edən zavodun ölkənizdə bir filialının açılmasına nail olmalısınız. Bu da nisbətən valyuta qazancı baxımından aşağı rentabellidir. Çünki, adətən belə zavodlar yığma ilə məşğul olurlar, komponentlər idxal olunur. Lakin, məşğulluq, ölkənin reytinqi, iqtisadi fəallıq baxımından çox önəmli faktordur.

Digər önəmli məsələ olan xammal məsələsi işin əsasını təşkil edir. Daha sonra bu məhsulun patenti, marketinqi, təqdimatı, istehsala çəkilən xərclər, logistika, ixrac edilən ölkə məsələsi, işçi qüvvəsi və sair araşdırılmalıdır.

Hamı istəyir ki, xam maddə idxal etsin və ondan məhsul hazırlasın. Amma hazırda yarımfabrikat məhsulların ixracında ciddi rəqabət var. Biz əgər ixrac məsələsini ortaya qoyuruqsa,  qeyd edilən  amilləri -  işçi qüvvəsindən tutmuş, səmərəlilik və  digər təşviq mexanizmləri barədə də ciddi düşünməliyik.

Məhsulun satışı, davamlı olaraq həmin bazarda özünə yer tutması üçün peşəkar marketinq olmalıdır. Burada dövlətin siyasəti bunu dəstəkləməli,  yeri gəldikdə təmsil etməlidir.  Həmin ölkə ilə əlaqələr qurularkən bizim ölkəmizdəki maraqları məsələsinə baxılır. Söhbət burada təkcə iqtisadi deyil, siyasi maraqlardan da gedir.

Yəni ixrac əslində təkcə sahibkarın, dövlətin öhdəliyində olan bir məsələ deyil. Burada işçinin əməyindən tutmuş,  ixrac edilən ölkənin valyutasının kursuna kimi hamısı təsir edir. Yəni ixracı dəstəkləyən bir deyil, bir neçə amillər toplusu var. Bu amillər toplusu, faktorlar birlikdə bir sinerji təşkil edir.

Biz düşünürük ki, hər şeyi istehsal edib ixrac etmək olar. Amma unutmayaq ki, ixrac böyük bir siyasətdir. İxrac bir yol xəritəsi, bir çox komponentləri özündə birləşdirən siyasətdir. Bu siyasətin uğuru isə komponentlərindən nə dərəcədə səmərəli, peşəkar, məqsədyönlü, dayanıqlı və operativ istifadə edib nəticə əldə edəcəyinizdən asılıdır. Burada önəmli olan əsas məsələ budur.

Elman müəllim geniş, maraqlı müsahibə üçün təşəkkür edirəm.

Mən də təşəkkür edirəm, uğurlar arzuluyuram.